دستورالعمل ارزیابی لرزه ای سریع ساختمان‌های موجود (نشریه 364)
دستورالعمل ارزیابی لرزه ای سریع ساختمان‌های موجود شامل چهار فصل است .هدف، محدوده کاربرد، مراحل ارزیابی لرزه ای سریع ساختمان‌های موجود، ملزومات اولیه، سطح عملکرد اولیه، سطح لرزه خیزی، کرانه بالا و پایین شاخص آسیب پذیری لرزه ای، ارزیابی لرزه ای چشمی، مراحل تکمیل فرم‌ها، ارزیابی لرزه ای کیفی و تحلیل مقدماتی، بخش‌های مختلف این نشریه را تشکیل می دهند.
این نشریه گام موثری در زمینه هماهنگ سازی و اولویت بندی فعالیت های بهسازی در کشور باشد .
همچنین مجریان و دست اندرکاران بخش ساختمان، با به کارگیری استانداردهای مربوط، برای پیشرفت و خودکفایی این بخش از فعالیت‌های کشور تلاش نموده و صاحب نظران و متخصصان نیز با اظهار نظرهای سازنده در تکامل این دستورالعمل‌ها و استانداردها مشارکت کنند.
هدف اصلی از ارزیابی لرزه ای سریع ساختمان‌ها، بررسی آسیب پذیری لرزه ای آن‌ها باتوجه به ویژگی های مهم و موثر بر عملکرد لرزه ای، بدون صرف هزینه‌های ناشی از ارزیابی‌های تفصیلی است.
نتایج ارزیابی لرزه ای سریع ساختمان‌ها می تواند برای دسته بندی و اولویت بندی ساختمان‌ها به کار گرفته شود .به عبارت دیگر، پس از جمع آوری اطلاعات مورد نظر، این روش ارزیابی طی یک فرایند دو مرحله ای که شامل ارزیابی لرزه ای چشمی و کیفی است، صورت می پذیرد. در این فرآیندها با تکمیل برگه‌های ارزیابی ساختمان براساس چارچوب‌های تعریف شده و محاسبه ی شاخص ارزیابی لرزه ای معیاری برای قضاوت و انتخاب یکی از سه گزینه ی ذیل برای ساختمان مهیا می شود:
ایمنی نسبی یا آسیب‌پذیری لرزه ای اندک ساختمان و عدم اولویت برای ارزیابی تفصیلی؛
آسیب‌پذیری لرزه ای زیاد ساختمان و نیاز به ارزیابی تفصیلی؛
آسیب‌پذیری لرزه ای بسیار زیاد ساختمان، عدم اولویت برای ارزیابی تفصیلی و بررسی راهکارهای دیگر نظ یر تغییر کاربری، تخریب و نوسازی ….
محدوده ی کاربرد
این دستورالعمل برای ارزیابی لرزه ای سریع ساختمان‌های موجود تهیه شده و ارزیابی لرزه ای ساختمان‌های آسیب دیده پس از زلزله شامل این دستورالعمل نمی شود. ساختمان‌هایی که براساس آخرین ویرایش استاندارد 2800 ایران طراحی لرزه ای و اجرا شده اند و کاربری فعلی آن‌ها منطبق بر کاربری درنظرگرفته شده در طراحی اولیه است، نیازی به انجام مراحل این دستورالعمل ندارند. ساختمان‌های بنایی سنگی و خشتی، ساختمان‌های بدون ملات یا با ملات گل که اغلب آسیب پذیری لرزه ای بسیار زیادی دارند، ساختمان‌های بنایی مسلح ، ساختمان‌های قاب سبک فولادی و ساختمان‌های چوبی از حیطه ی این دستورالعمل خارج هستند. برای ارزیابی سریع ساختمان‌های بنایی غیرمسلح موجود می توان به فصل سوم دستورالعمل بهسازی لرزه ای ساختمان‌های بنایی غیر مسلح موجود، نشریه ی شماره ی 376، مراجعه کرد.
مراحل ارزیابی لرزه ای سریع ساختمان‌های موجود
فرایند ارزیابی لرزه ای سریع ساختمان‌های موجود در دو مرحله ی ارزیابی چشمی و ارزیابی کیفی صورت می گیرد. این ارزیابی علاوه بر معرفی یک شاخص کمی تحت عنوان شاخص ارزیابی لرزه ای ساختمان، در قالب برگه‌های از پیش تعیین شده، اطلاعاتی کیفی از رفتار ساختمان ارایه می نماید. همان طور که در این شکل مشخص شده است، با توجه به نتایج حاصل شده از ارزیابی چشمی، ممکن است نیازی به ادامه ی روند ارزیابی سریع در مرحله ی دوم و انجام ارزیابی کیفی نباشد. گاهی تکمیل برگه در مرحله ی ارزیابی کیفی نیازمند انجام برخی سونداژها در سطح محدود است که پس از انجام آن توسط گروه ارزیاب و احراز کلیه ی موارد، مرحله ی ارزیابی کیفی تکمیل می‌شود.
در صورتی که ساختمان بر اساس این دستورالعمل نیازمند انجام مطالعات بهسازی تفصیلی شناخته شود، با توجه به نتایج ارزیابی کیفی. مشاور در انتهای فرایند ارزیابی لرزه ای سریع ساختمان های موجود براساس مطالعات مرحله ی اول فهرست خدمات مطالعات بهسازی لرزه ای ساختمان‌های موجود (تجدید نظر اول)، نشریه ی شماره 251، و مفاد نشریه شماره360، فهرست آزمایش‌های مورد نظر خود را برای ادامه ی مطالعات بهسازی در قالب گزارش کیفی به کارفرما ارایه نماید.
ارزیابی لرزه ای چشمی:
مرحله ی ارزیابی لرزه ای چشمی باید برای کلیه ی ساختمان‌ها انجام گیرد. فرایند و نحوه ی انجام این مرحله در فصل سوم تشریح شده است .تکمیل اطلاعات در این مرحله در قالب برگه ارزیاب ی لرزه ای چشم ی ساختمان، منجر به محاسبه ی کمیتی تحت عنوان شاخص ارزیابی لرزه ای ساختمان می شود. ارزیابی لرزه ای چشمی می تواند به صورت مستقل و فارغ از قسمت‌های دیگر این دستورالعمل به منظور شناسایی و اولویت بندی اولیه ی ساختمان‌ها در طرح‌های کاهش خطر پذیری یا با اهداف دیگر نیز استفاده گردد.
ارزیابی لرزه ای کیفی
با توجه به نتایج حاصل از ارزیابی چشمی، روند ارزیابی لرزه ای سریع می تواند در مرحله ی ارزیابی کیفی ادامه یابد. با توجه به شرایط ساختمان این ارزیابی می تواند در در دو سطح ارزیابی کیفی اولیه و ارزیابی کیفی تکمیلی صورت گیرد .در این مرحله با تکمیل برخی برگه‌ها رفتار لرزه ای ساختمان مورد بررسی دقیق تر قرار می‌گیرد. فرایند و نحوه ی انجام این مرحله در فصل چهارم تشریح شده است.
کلیات
اولین گام در ارزیابی لرزه ای سریع ساختمان‌های موجود، تبیین برخی مبانی و تعیین بعضی از مشخصات ساختمان مطابق تعاریف ارایه شده در این فصل است. اطلاعاتی که در این مرحله باید بر طبق تعاریفی که در ادامه ذکر می شوند، جمع آوری و مشخص شود عبارتند از:
تعیین کرانه ی بالا و پایین شاخص ارزیابی لرزه ای، تعیین شاخص ارزیابی لرزه ای پایه و تعیین نوع ساختمان.
کرانه ی بالا و پایین شاخص ارزیابی لرزه ای
یکی از مهم ترین اهداف ارزیابی لرزه ای سریع ساختمان‌ها، تعیین اولویت بندی به منظور انجام مطالعات بهسازی لرزه ای است . بدیهی است در برخی مواقع به علت وجود ضعف‌های عمده و گسترده در سازه، توجیه فنی و اقتصادی برای ادامه ی مطالعات آسیب پذیری و طی مراحل بعدی وجود نخواهد داشت .بالعکس، در برخی مواقع به علت پایداری نسبی سازه، شایسته است که ساختمان از اولویت انجام مطالعات بهسازی لرزه ای خارج شود و نخست، سایر ساختمان ها که آسیب پذیری بیش تری در برابر زلزله دارند، مورد مطالعه قرار گیرند .بدین منظور یک کرانه ی بالا و پایین برای تعیین محدوده ی مناسب برای انجام مطالعات بهسازی لرزه ای تعریف می‌شود.
کرانه ی پایین شاخص ارزیابی لرزه ای
در صورتی که شاخص ارزیابی لرزه ای ساختمان از حدی پایین تر باشد، رفتار لرزه ای ساختمان نامطلوب ارزیابی شده و تنها با ارایه ی توجیه فنی، اقتصادی و … ادامه ی مطالعات بهسازی لرزه ای امکان پذیر است. در این حالت باید مطالعه و بررسی گزینه ها و راهکارهای دیگر از قبیل تغییر کاربری، تخریب و نوسازی و … مورد توجه قرار گیرد .در این دستورالعمل عدد صفر به عنوان کرانه ی پایین شاخص ارزیابی لرزه ای لحاظ می شود. کرانه ی پایین شاخص ارزیابی لرزه ای می تواند طی مشورت با متخصصین و با توجه به سیاست های کشور و تایید کارفرما تغییر یابد.
کرانه ی بالای شاخص ارزیابی لرزه ای
در صورتی که شاخص ارزیابی لرزه ای از حدی فراتر رود، نشانه ی پایداری نسبی و مناسب ساختمان در برابر زلزله است .در این حالت به منظور تخصیص مناسب تر و بهینه ی امکانات و اعتبارات، توصیه می شود ساختمان‌هایی که دارای شاخص ارزیابی لرزه ای بالایی هستند، از اولویت مطالعات بهسازی لرزه ای خارج شوند .در این دستورالعمل عدد سه به عنوان کرانه ی بالای شاخص ارزیابی لرزه ای لحاظ می‌شود. کرانه ی بالای شاخص ارزیابی لرزه ای می‌تواند طی مشورت با متخصصین و با توجه به سیاست های کشور و تایید کارفرما تغییر یابد.
شاخص ارزیابی لرزه ای پایه
کلیه ی ساختمان‌هایی که شاخص ارزیابی لرزه ای آن‌ها بین کرانه ی پایین و بالای شاخص ارزیابی لرزه ای قرار گیرند، برای تعیین سطح آسیب پذیری لرزه ای نیازمند انجام مطالعات ارزیابی کیفی هستند. ارزیابی لرزه ای کیفی در دو سطح اولیه و تکمیلی صورت می گیرد. برای تعیین سطح مورد نیاز در مطالعات کیفی شاخصی تحت عنوان شاخص ارزیابی لرزه ای پایه تعریف می شود. ساختمان‌هایی که شاخص ارزیابی لرزه ای آن‌ها از شاخص ارزیابی لرزه ای پایه کوچک‌تر باشد، آسیب پذیری لرزه ای آن‌ها زیاد بوده و
ارزیابی کیفی، در سطح اولیه و به منظور شناسایی بهتر رفتار لرزه ای ساختمان صورت می گیرد. در ساختمان‌هایی که شاخص ارزیابی از شاخص ارزیابی لرزه ای پایه بزرگ تر است، در صورت پیشنهاد مشاور و تایید کارفرما برای تعیین دقیق تر سطح آسیب پذیری لرزه ای، ارزیابی کیفی در دو سطح اولیه و تکمیلی صورت می گیرد. در صورتی که نتایج ارزیابی کیفی نشانگر آسیب پذیری لرزه ای کم این ساختمان‌ها باشد، نیازی به انجام مطالعات تفصیلی بهسازی لرزه ای نیست. عدد دو برای شاخص ارزیابی لرزه ای پایه در نظر گرفته شود. شاخص ارزیابی لرزه ای پایه می تواند طی مشورت با متخصصین و با توجه به سیاست‌های کشور و تایید کارفرما تغییر یابد.
