با توجه به اینکه بتن از متریال هایی مثل ماسه، شن، سیمان و آب تشکیل می شود بسیار روان و شکل پذیر می باشد. به همین دلیل وجود قالب های بتنی در محل ساختمان بسیار حائز اهمیت می باشد. البته برای اینکه بتن، شکل و ابعاد مورد نظر را بگیرد انتخاب قالب و متریال اولیه آن بسیار مهم است. لذا در زمان انتخاب قالب باید دقت کنید مواد این سازه از سه اصل کیفیت، مقرون به صرفه بودن و ایمنی برخوردار باشند.
قالب بندی استاندارد سبب می شود هیچ عامل خارجی مثل تنش بر روی بتن‌ها تاثیر نگذارد و مقاومت بتن کم نشود. البته برای این سوال که چرا قالب بندی بتن انجام می گیرد دلایل دیگری هم وجود دارد که عبارتند از:
چند فاکتور مهم در کیفیت قالب بتن دخیل هستند و کارایی مناسب بتن را به همراه می‌آورند. این عوامل عبارتند از:
مقاومت و استحکام متریال های تشکیل دهنده قالب بندی بتن باید به گونه ای باشد که هر نوع نیرو و فشار خارجی را تحمل کند. این فاکتور، ایمنی قالب را هم تضمین می کند.
با توجه به اینکه بتن یک ماده بسیار سنگین است صلبیت قالب بندی بتن باید به گونه ای باشد که زیر این بار وارده، خم نشود. حتی اگر چنین جابجایی در سازه صورت گیرد باید خیلی کم و قابل پیش بینی باشد. چرا که اگر این تغییر شکل و جابجایی وسیع باشد تاثیر زیادی بر سطح انحراف بتن می گذارد. لذا برای تشخیص مقدار و مکان این انحرافات باید صلبیت ماده تشکیل دهنده قالب ثابت باشد.
ساخت این قالب ها باید به گونه ای باشد که نه تنها در برابر ضربه و آسیب دیدن مقاوم باشند بلکه هیچ تکه ای از قالب، جدا و یا ریخته نشود. برای اطمینان از این ویژگی باید نحوه ریزش متریال های سازنده قالب بررسی و تعیین شود. البته باید این نکته را یادآوری کنیم در زمان ساخت این قالب ها و برای افزایش ایمنی، انتخاب مواد شکل پذیر اهمیت بیشتری نسبت به مواد شکننده دارند.
دوام قالب های بتنی یکی از مهمترین ویژگی های یک قالب خوب است. چرا که هم صرفه اقتصادی دارد و هم کیفیت آن را تضمین می کند و سبب می شود از قالب مجددا استفاده کرد. با توجه به اینکه معمولا قالب های بتنی را در محیط باز می سازند و در فواصل تولید و اتصال سایر اجزا، این سازه تحت شرایط محیطی و در معرض هوا قرار دارد انتظار می رود این سازه و صفحات داخلی آن از موادی ساخته شوند که در برابر عوامل محیطی نظیر باد، باران، رطوبت، نور مستقیم خورشید، خوردگی، هوازدگی و … مقاوم باشند و کمتر تجزیه شوند.
از طرف دیگر، دوام و مقاومت این قالب در برابر گرما و سرما بسیار مهم است. چرا که سرمای شدید سبب یخ زدن آب درون بتن و کاهش گیرش بتن می شود. لذا عایق حرارتی بودن مواد تشکیل دهنده قالب نیز بسیار مهم می باشد. این فاکتور سبب شده دمای بتن تا زمان گیرش، آنچنان تغییر نکند.
معمولا سرهم کردن قطعات و اجزای قالب بندی بتن با کمک نیروی دست انجام می گیرد. طبیعتا اگر وزن این قطعات و اجزا سنگین باشد و نیروهای انسانی نتوانند آن ها را جابجا و به هم متصل کنند نیازمند جرثقیل می باشید. بنابراین اگر می خواهید هزینه این پروژه، اقتصادی تر باشد اجزا و قطعات قالب را به گونه ای تولید کنید که وزن مناسبی داشته باشد تا کارکنان با نیروی دست بتوانند آنها را جابجا کنند.
قالبهای بتنی در انواع مختلف با جنس‌های گوناگون در بازار ارائه می‌شود. جنس قالب بتن می‌تواند پلاستیکی، چوبی، فولادی و حتی در شرایطی می‌تواند از جنس مصالح بنایی باشد. انواع قالبهای بتن‌ریزی در زیر شرح شده است:
این نوع از قالب‌ها جز رایج‌ترین و پرکاربردترین نوع قالب‌ها محسوب می‌شود. در واقع استفاده از آنها بسیار ساده بوده و دیگر نیازی نیست تا کاربر قالب را در انداره‌های مورد نیاز برش بزند. در واقع این قالب‌ها توسط کارخانه‌ها و شرکت‌ها بطور کاملا آماده ساخته می‌شوند و در اندازه‌های مختلف بصورت اجاره و هم بصورت فروشی در اختیار مصرف کننده قرار می‌گیرد. اتصالات قالبهای فلزی بتن می‌تواند با استفاده از پین، گوه و سنجاق انجام شود. قالبهای فولادی بسیار با کیفیت و با دوام هستند. به طوریکه می‌توان از آنها سال‌ها استفاده کرد. از دیگر مزایای قالب های فلزی می توان به موارد زیر اشاره کرد:
قالبهای چوبی بتن
این نوع از قالب‌ها در گذشته بیشتر مورد استفاده قرار می‌گرفت. قالبهای چوبی متشکل از یک صفحه چوبی کف و صفحات جانبی کناری که به وسیله گوه، سنجاق، بست‌ها و… متصل می‌شوند. قالب بندی در این نوع از قالب‌ها به نیروی کار زیادی نیاز داشته بنابراین نسبتا از هزینه بالایی برخوردار است. در حال حاضر از این نوع قالب‌ها به صورت محدود در بتن ریزی‌های سقف یا فنداسیون استفاده می‌شود. عمر این نوع از قالب‌ها کم است.
این قالبهای ساخته شده از پلیمر در برابر ضربه، رطوبت بسیار مقاوم هستند. به همین دلیل عمرمصرف این گونه از قالب‌ها زیاد است، بنابراین بارها می‌توان از آن استفاده کرد. بتن از سطح قالبهای پلاستیکی نسبت به قالبهای فلزی راحت‌تر جدا می‌شود. اتصالات قالبهای پلاستیکی بتن می‌تواند با استفاده از گوه، سنجاق، بولت‌ها و… انجام گردد. نوعی از قالبهای پلاستیکی بتن هستند که اتصالات آن بصورت اهرمی انجام می‌شود. در این گونه از قالبهای پلیمری اهرم‌های قرمز رنگی روی قالب تعبیه شده تا با چرخاندن آن قالب‌ها به یکدیگر چفت شوند. استفاده از این قالب‌ها به شدت نیروکار را کاهش داده و بسیار مقرون به صرفه است. این قالب‌ها در بازار هم بصورت اجاره و هم بصورت فروشی عرضه می‌گردد.
این نوع از قالب‌ها در قالب بندی بتن فنداسیون رایج است. اتصالات قالبهای آجری با استفاده از ملات‌ها و مصالح بنایی انجام می‌گردد. یکی از تفاوت‌های قالبهای آجری با دیگر قالب‌ها، باقی ماندن آن در سطح فنداسیون است. البته همین موضوع سبب افزایش ظرفیت باربری فنداسون به علت افزایش ابعاد آن می‌گردد. این قالب‌ها یکبار مصرف هستند.
از مزایای قالب آجری می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
قالبهای فایبرگلاس نسل جدیدی از قالب بتن محسوب می‌شود. از این نوع قالب جهت ساخت قطعات بتنی با اشکال پیچیده که نمی‌توان آنها را با دیگر قالب‌هایی چون قالب فلزی، چوبی، پلاستیکی و… ساخت، استفاده می‌شود. ساخت این‌گونه از قالب‌ها بطوری است که ابتدا طرح قالب مورد نظر روی چوب یا بلوک متریال تراشیده شده و سپس سطح مورد نظر با مواد شیمیایی، رزین و لایه‌های الیاف شیشه پر می‌شود و سر انجام سطح قالب صیقل داده می‌شود. بعد از مدتی قالب سفت شده و می‌تواند به راحتی از سطح چوب یا بلوک متریال جدا شود. این گونه از قالب‌ها عمرمفید کمتری نسبت به قالبهای فلزی و پلاستیکی دارند.
از مزایای این قالب می توان به موارد زیر اشاره کرد:
قالب تیرچه بتنی: این قالب‌ها از نوع فلزی و به ناودانی برای ساخت تیرچهها استفاده می‌شود.
پین و گوه: برای اتصال قالب‌ها به هم از پین و گوه استفاده می‌شود.
میان بولت: از میان بولت‌ها برای چفت و محکم کردن دو قالب بهم، آب بند کردن بتن و کنترل فشارهای جانبی استفاده می‌شود. میان بولت‌ها در انواع مختلف پلاستیکی، چدنی و فنری در بازار ارائه می‌شوند. میان بولت‌ها در قالب بتن جایگذاری شده و سپس یک بولت از داخل آن می‌گذرد. سپس عملیات قالب‌بندی و بتن ریزی انجام می‌گردد. در نهایت با سخت شدن بتن، قالب‌ها و بولت برداشته می‌شود. اما میان بولت آب بندی درون بتن باقی می‌ماند.
شمع : از شمع یل پایه اطمینان برای کنترل وزن قالب بتن،خیز و … استفاده می‌شود.
داربست : از داربست برای دسترسی به ارتفاعات و همچنین قالب‌بندی تیر استفاده می‌شود.
پشت بند: برای جلوگیری از اعوجاج قالب‌ها و همچنین کنترل فشارهای جانبی بتن به ترتیب می‌توان از پشت بندهای افقی و عمودی استفاده نمود. پشت بندهای افقی می‌توانند از لوله داربست‌هایی به قطر 5 سانتی متری باشند. همچنین می‌توان برای ارتفاعی کمتر از 2 متر از دو شاخه لوله داربست با قطر 5 سانتی متر در کنارهم به عنوان پشت بندهای عمودی نیز استفاده نمود. اگر ارتفاع از 2 متر بالاتر باشد باید از سولجر جهت پشت بندهای عمودی استفاده کرد.
دستکش : کارگران باید برای جلوگیری از آسیب حتما نکات ایمنی چون دستکش را رعایت کنند.
قالبهای بتن ریزی تیرها از دو جزء قالب کف (پانل کف پوتر) و قالب کناری (پانل آویز پوتر) تشکیل می‌شود. در قالب بندی تیرها ابتدا باید عملیات داربست بندی در زیر تیرها انجام شود. سپس آرماتور بندی تیر مورد نظر انجام گردد. در نهایت باید پانل کف پوتر در زیر تیرها تعبیه شده و سپس آویزها با نبشی پانچ به پانل کف پوتر متصل گردد. برای کنج‌ها می‌توان از قالب مدولار استفاده نمود. برای کنترل وزن قالب‌ها در هنگام بتن ریزی حتما باید در زیر قالب تیر و در فاصله معین از شمع استفاده شود. برای جلوگیری از اعوجاج قالب‌ها و همچنین کنترل فشارهای جانبی بتن به ترتیب می‌توان از پشت بندهای افقی و عمودی استفاده نمود. قبل از بتن ریزی حتما باید سطح داخلی قالب‌ها با روغن چرب شود تادر هنگام قالب برداری بتن به راحتی از قالب‌ها جدا شود.
در قالب بندی سقف‌ها معمولا از نوع قالبهای مدولار استفاده می‌شود. این نوع از قالب‌ها در اندازه‌های مختلفی تولید شده و کاربر می‌تواند قالب مورد نظر را بنا به نیازش سفارش دهد. اتصال این نوع از قالب‌ها به هم، می‌تواند با استفاده از گوه، سنجاق، پین و… باشد. قالب بندی سقف بستگی به نوع سقف دارد. در زیر چند نوع از قالب بندی سقف‌ها را شرح داده‌ایم:
این نوع از سقف‌ها نیازی به قالب بندی پیچیده‌ای ندارند. در واقع ابتدا تیرچهها در نشیمن و جایگاه خود قرار گرفته و سپس شمع‌ها در زیر تیرچهها و در فواصل معین قرار می‌گیرند. سپس بتن ریزی تیرها و سقف انجام می‌گردد.
در این نوع از سیستم ثقلی، قالب‌بندی باید به صورت سرتاسری انجام شود. همچنین باید از شمع‌ها و داربست‌ها جهت کنترل وزن قالب‌ها استفاده شود. بعد از نصب قالب‌ها،باید آنها با روغن چرب شوند تا بتن در هنگام جداسازی به راحتی از قالب جدا شود.
در این‌گونه از سقف‌ها از قالبهای مشبکی شکل خاص استفاده می‌شود. ابتدا باید با استفاده از جک و داربست شاسی کشی جهت قرارگیری قالب‌ها انجام گردد. سپس قالبهای مشبکی وافل طبق نقشه طرح روی شاسی‌های تعبیه شده قرار داده شود. بعد از قرارگیری قالبهای وافل باید آرماتور گزاری روی این قالب‌ها انجام گردد. در نهایت بتن ریزی انجام شده و بعد از سخت شدن بتن، قالب‌ها باید با استفاده از ابزاری چون چکش از بتن سخت شده جدا شود.
از دیگر ویژگی های این قالب عبارتند از:
در مواقعی که قرار است درون دال بتنی حفره ای ایجاد شود می توان از این قالب استفاده کرد. مزیت استفاده از این قالب این است که دیگر نیاز نیست از بتن های با وزن مخصوص بالا استفاده کرد و در نتیجه دال سبک تر می شود. در حال حاضر قالب های یوبوت به 4 نوع تک، دوبل، یوبوت بادی و پلی استایرن تقسیم می شوند.
قالبهای مورد استفاده در قالب‌بندی فنداسیون می‌توانند از نوع قالبهای مدولار، قالب چوبی، قالبهای سنتی مثل آجری، بلوکی باشند. اولین مرحله برای قالب‌بندی فنداسیون اطمینان از تراز بودن و مناسب بودن سطح زیر پی است. بعد از عملیات تراکم سازی خاک و ریختن بتن مگر باید عملیات آرماتورگذاری فنداسیون انجام شود. در این مرحله باید جایگاه قالب‌ها با میخ‌های فولادی و ریسمان در سطح فنداسیون مشخص گردد. سپس بنا بر نوع قالب،عملیات نصب انجام گردد. توجه شود که درزبندی به درستی انجام شود تا از خارج شدن شیره بتن جلوگیری شود.در نهایت باید سطح قالب‌ها با روغن چرب شود تا بتن در هنگام قالب برداری به راحتی جدا شود. بعد از بتن ریزی و سخت شدن بتن و اطمینان از مقاومت بتن سخت شده می‌توان قالب‌ها را بدون ضربه از بتن جدا کرد.
| نوع قالب بندی | (دمای مجاور سطح بتن (درجه سلسیوس | ||||
| 24 و بیشتر | 16 | 8 | 0 | ||
| قالبهای قائم،ساعت | 9 | 12 | 18 | 30 | |
| دال‌ها | قالب زیرین،شبانه روز | 3 | 4 | 6 | 10 |
| پایه‌های اطمینان،شبانه روز | 7 | 10 | 15 | 25 | |
| تیرها | قالب زیرین،شبانه روز | 7 | 10 | 15 | 25 |
| پایه‌های اطمینان،شبانه روز | 10 | 14 | 21 | 36 | |
توجه: زمان‌های ارائه شده در جدول می‌توانند افزایش یا کاهش یابند. این زمان‌ها برای سیمان‌های پرتلند نوع 1 و 2 و یا سایر سیمان‌هایی که روند کسب مقاومت مشابه دارند،معتبر است. بنابراین در صورت استفاده از مواد افزودنی تندگیرکننده یا افزودنی کندگیر کننده، زمان قالب برداری به ترتیب می‌تواند کاهش و افزایش یابد.
با توجه به اینکه در حال حاضر، انواع قالب های بتنی با جنس ها و ویژگی های مختلف وجود دارد برای انتخاب مناسب ترین قالب بندی باید به فاکتورهایی توجه کرد که از جمله آن ها می توان به موارد زیر اشاره نمود:
سخن پایانی
در نهایت باید متذکر شویم قالب بندی بتن یکی از مهمترین مصالح ساختمانی است که از آن در ساخت انواع سازه های بتنی ساختمان نظیر سقف، تیر، ستون، فونداسیون و … استفاده می شود. به همین دلیل انتخاب جنس آن ها بسیار مهم است. در حال حاضر انواع و اقسام قالب بتنی وجود دارد که هر کدام از آن ها مزایا و ویژگی های خاص خود را دارند.
چرا عایق رطوبتی دیوار مهم است؟ نکاتی برای جلوگیری از نفوذ رطوبت اهمیت استفاده از…
عایق ساختمانی چیست و چرا اهمیت دارد؟ عایق ساختمانی مجموعه‌ای از مواد و روش‌هاست که…
تعرفه عایق‌سازی ساختمان: هزینه‌ها را بشناسید و صرفه‌جویی کنید! عایق کاری ساختمان به‌عنوان راهکاری برای…
چگونه از نفوذ آب در شرایط فشار بالا جلوگیری کنیم؟ فشارهای وارده به ساختمان که…
آب بندی فشار مثبت بتن چیست؟ آب‌بندی بتن به مجموعه اقداماتی اطلاق می‌شود که با…
وال مش چیست و چرا به صنعت ساخت و ساز معرفی شد؟ اولین دلیل روی…