- خسارت برآورد شده ناشی از زلزله در تهران چهره بسیار تاریکی را ارائه می‌دهد. به‌علاوه، شهر تهران هنوز در حال رشد است و انتظار می‌رود که سازه‌های آن نیز به تعداد بسیار زیادی افزایش یابد. بنابراین نیاز به اقدامات مقابله‌ای در برابر بحران زلزله در سریع‌ترین زمان ممکن وجود دارد.
- تا کنون هیچ نوع ارزش‌گذاری خسارت صورت نگرفته است. این موضوع شامل تاریخ آخرین زلزله ناشی از گسل و امکان وقوع مجدد زلزله می‌شود. بنابراین، ضروری است بعد از مشخص شدن زلزله سناریو برنامه‌ای تدبیر شود.
از زلزله کوبه ژاپن در سال 1995 و پیامدهای آن می‌توان درس‌هایی آموخت. ضوابط زلزله مورد بازنگری واقع شدند تا تمامی نواحی تحت خطر زلزله را پوشش دهند. به‌علاوه از سال 1995 تا کنون در مورد سازه‌های ساختمانی توکیو کنترل اساسی صورت گرفته است و سازه‌هایی که مطابق ضوابط نبوده‌اند مطابق با آن تقویت شده‌اند.
منهدم کردن و دوباره ساختن یا مقاوم سازی
از دیدگاه اقتصادی، بازسازی تمامی ساختمان‌هایی که نمی‌توانند در برابر زلزله تاب بیاورند غیرمنطقی است اگرچه این کار ایده آل است. تصمیم‌گیری در مورد اینکه سازه‌ای بازسازی شود و یا اینکه تنها تقویت شود چیزی است که باید با دقت انجام شود.
ساختمان‌های عمومی و واحدهای مسکونی
از آنجا که انهدام و نوسازی کلیه ساختمان‌ها برای آنکه در برابر زلزله مقاوم شوند غیرممکن است، محدود کردن اهداف طرح بازسازی به سطوح اولویت‌بندی شده و تصمیم‌گیری در مورد سطح اولویت، مهم است. برخی جنبه‌های مهم که می‌توان در این زمینه لحاظ نمود به شرح زیر است:
- بررسی درجه اهمیت ساختمان‌های منفرد مراکز عمومی برای فعالیت‌های امدادرسانی و بازسازی پس از زلزله
- معاینه عملکرد ضد زلزله ساختمان‌های تأسیسات عمومی بر اساس آیین‌نامه ساختمان
اقدامات ضد زلزله‌ای برای واحدهای مسکونی، مغازه‌ها و ادارات خصوصی به رأی صاحبانشان بستگی دارد. لازم است که یک سازمان رسمی از قبیل مرکز حکومتی شهر، عیب یابی و مقاوم‌سازی سازه‌ها برای عملکرد ضد زلزله در برابر زلزله را تشویق نماید. اجرای سخت‌گیرانه و مناسب آیین‌نامه طراحی ساختمان و آیین‌نامه ساختمان‌های مقاوم در برابر زلزله می‌تواند در بیشتر موارد صورت پذیرد و باید توسط مسئولان شهر صورت پذیرد.
پل‌ها
برآورد می‌شود که فقط تنها تعداد کمی از پل‌ها فرو ریزند تعداد زیادی از این پل‌های ناپایدار برای مقاصد موقت می‌باشند بنابراین ضروری است این پل‌ها در آینده نزدیک بازسازی شوند.
تحقیقات بیشتری باید در مورد پل‌ها ـ غیر از آن‌ها که موقتی هستند ـ صورت گیرد.
پل‌های موقت
در شرایط اضطراری نیاز خواهد شد که سامانه پیشگیری از فرار از نشیمنگاه در پل‌های موقت اعمال شود.
به‌علاوه ضروری است این پل‌ها هرچه سریع‌تر، بازسازی شوند مقاومت نهایی این پل‌ها با توجه به حجم ترافیک در تهران و وضعیت کنونی دال کف آن‌ها ناکافی است.
سایر پل‌ها
ضروری است تحقیقاتی با جزئیات بیشتر در مورد پل‌هایی که در بررسی خسارت زلزله با مشکل مواجه‌اند صورت پذیرد. نکاتی که باید به‌طور خاص مورد توجه قرار گیرند به شرح زیر می‌باشند:
- اتصال بین شاه‌تیرهای مجاور مشخص نیست
- عرض نشیمنگاه روی کلاهک پایه ناکافی است
آزمون اجرای سامانه پیشگیری از فرار از نشیمنگاه در مورد پل‌هایی که در شرایط فوق بسر می‌برند ضروری است.
طراحی پل‌هایی که 4 دهانه یا بیشتر دارند باید وارسی شود. برای پل‌هایی که آرماتور برشی پایه‌هایشان ناکافی است باید مقاوم‌سازی صورت گیرد.
شریان‌های حیاتی
سابقه منظمی در ارتباط با موارد زیر که بخشی از داده‌های اولیه تحلیل خسارت را تشکیل می‌دهد در زمان انجام این مطالعه وجود نداشت. نقشه پراکندگی شبکه خط لوله ،جنس و قطر آن برای خدمات زیر باید تهیه گردد:
- آب
- برق
- گاز
- مخابرات
قبل از هر چیز یکنواخت کردن قالب پایگاه داده‌ها و اقلام اطلاعاتی اولیه ضروری میباشد. خسارت وارده باید بر اساس اطلاعات موجود برآورد شود و اقدامات ضروری نیز معین شود.
تقویت لرزه‌ای
اساس ایده تقویت لرزه‌ای، بهبود مقاومت سازه‌ها در برابر زلزله، بدون تغییر در چهارچوب اصلی موجود آن‌ها است. این تقویت فقط زمانی انجام می‌شود که موارد زیر در مقایسه با تجدید بنا مزیت داشته باشد:
- هزینه مصالح و ساخت و ساز را بتوان به حداقل رسانید
- زمان ساخت را بتوان به حداقل رسانید
مهم است که مقاومت حد تسلیم سازه، قبل و بعد از اجرای تقویت مشخص گردد. گفته می‌شود که در بسیاری از موارد که تقویت اجرا شده است، مقاومت مورد نیاز که در آخرین نسخه آیین‌نامه طراحی ساختمان‌ها در برابر زلزله تعریف شده است به دست آمد. بررسی در سطح جزئیات برای موارد مختلف ضروری است.
ساختمان‌های عمومی و واحدهای مسکونی
ارزیابی عملکرد لرزه‌ای بسیار مهم است. در ژاپن، ارزیابی عملکرد لرزه‌ای معمولاً قبل از تقویت صورت می‌گیرد و مقدار شدت زلزله Is، بر اساس مقررات مفصل تعیین شده از سوی جامعه پیشگیری از حوادث معماری محاسبه می‌شود.
در مورد تأسیسات عمومی، ارزیابی عملکرد لرزه‌ای به‌منظور تصمیم‌گیری به اجرای تقویت لرزه‌ای، بدون استثناء برای همه آن‌ها اجرا می‌شود. تأسیسات عمومی به‌عنوان مقر فرماندهی عملیات امدادرسانی مورد استفاده قرار می‌گیرند. اجرای ارزیابی مقاومت در برابر زلزله برای ساختمان‌های خصوصی به نظر صاحبان آن‌ها بستگی دارد. شهرداری باید این اقدامات مهم را تشویق و ترویج نماید.
نمونه‌هایی از تمهیدات سازه‌ای به‌منظور تقویت لرزه‌ای ساختمان به شرح زیر است:
تعبیه مهاربندهای اضافی:
زمانی که یک عنصر سازه‌ای از قاب خمشی، دارای صلبیت کافی نباشد در این صورت جابه‌جایی نسبی در جهت افقی برای هر طبقه از حد مجاز تجاوز می‌نماید و در نتیجه اضافه کردن یک مهاربند مؤثر خواهد بود.
درصورتی‌که طبقه‌ای که دارای سختی یا مقاومت تسلیم کمی باشد، تخریب در آن طبقه اتفاق خواهد افتاد. بسیاری از خسارات وارده به سازه پیلوتی ساختمان‌ها در زلزله کوبه، در اثر راهکار گسیختگی یاد شده بوده است.
تقویت دیوارها
وقتی یک عنصر سازه‌ای از قاب خمشی دارای سختی کافی نباشد اضافه نمودن دیوار برشی مؤثر خواهد بود.
. دیوار برشی با مصالح ترکیبی به ساختمان بتن مسلح اضافه شده است.
آستر کاری فلزی یا الیافی
کمانش در بتن زمانی روی می‌دهد که ستون بتن مسلح، میلگرد برشی کافی نداشته باشد. در چنین موردی آستر کاری با ورق‌های فولادی و یا بتن الیاف کربنی، مؤثر خواهد بود.
اضافه نمودن مهاربند و اثر میرایی پسماند در فرونشاندن ارتعاش
وقتی جابه‌جایی نسبی در جهت افقی بین طبقات از حد مجاز بیشتر باشد، اضافه نمودن مهاربند حتی در ساختمانی که دارای قاب خمشی باشد مؤثر خواهد بود.
استفاده از لوله خارجی برای کنترل کمانش مهاربند در فرونشاندن ارتعاش، مؤثرتر از زمانی است که چنین لوله‌ای قرار داده نشده باشد.
وقتی یک مهاربند از فولاد با نقطه تسلیم بسیار پایین ساخته شده باشد، جابه‌جایی بین طبقات به علت اثر میرایی پسماند که در اثر استفاده از مهاربند فولادی حاصل می‌شود، کاهش می‌یابد. این اثر به‌وسیله چندین آزمایش بارگذاری به اثبات رسیده است.
با این حال این فناوری حتی در ژاپن هنوز در مرحله توسعه میباشد. هزینه ساختمان‌سازی ارزان نیست زیرا هر طراحی باید آزمایش‌های سخت و تحلیل دینامیکی را پشت سر بگذارد.
پل‌ها
پل‌های خسارت دیده زیادی با توجه به بررسی کنونی وجود ندارد. امید است برای پیشبرد طرح تقویت، روند ثابتی ادامه یابد. نمونه‌هایی از ساخت و ساز برای تقویت لرزه‌ای در زیر ارائه شده است.
سامانه پیشگیری فرار از نشیمنگاه
در تهران سامانه باربر اکثر پل‌ها از نوعی لاستیک بنام نئوپرین است. توجه خیلی زیادی به رفتار سازه‌های فوقانی در جهت عرضی نشده است. ویژگی‌های مکانیکی تکیه‌گاه‌های ثابت و متحرک از یکدیگر قابل تشخیص نیستند. در مشخصات فنی برای طراحی پل‌های بزرگراهی بخش پنجم طراحی لرزه‌ای در ژاپن، توصیه شده است که سامانه پیشگیری از در رفتگی باید متشکل از راهکارهایی باشد که ضمن محدود کردن جابه‌جایی تکیه‌گاه‌ها، پهنای کافی نشیمنگاه روی کلاهک پایه برای اتصال شاه‌تیرهای مجاور به یکدیگر را نیز تأمین نماید.
آستر کاری فولادی
از آنجا که پایداری شاه‌تیرها در پل‌های با 4 دهانه و یا بیشتر بستگی به حد تسلیم افقی پایه‌ها دارد، لازم است که نقشه‌های ریز ساختمانی به‌دقت بازرسی شود و تعداد میلگردهای لازم نیز بررسی گردد.تعداد میلگردهای برشی در پایه پل‌ها در تهران کمتر از حد تعیین شده در آیین‌نامه ژاپن است. زمانی که میلگرد برشی به‌اندازه کافی نباشد مقاومت گسیختگی برشی از بیشینه مقاومت خمشی کمتر می‌شود. بنابراین گسیختگی برشی که بدین صورت ایجاد می‌شود سریع‌تر از زمان تخریب خمشی روی خواهد داد. این نوع نقص موجب تخریب شکننده و ناگهانی می‌شود.
این مقاله برگرفته از مطالعات JICA (سال 1378) میباشد.
