در یک نگاه کلی مناطق لرزهخیز زمین به سه دسته تقسیم میشوند:
بنابراین حدود 20% و 15% از کل زلزلههای جهان به ترتیب در دو کشور ایران و ژاپن به وقوع میپیوندد.
سیاستگذاری و برنامهریزی کلان در مدیریت بحران از اهمیت و جایگاه ویژهای برخوردار است. در حقیقت مدیریت بحران مؤثر نیازمند یک رویکرد منظم و نظاممند است و درصورتیکه سیاستگذاری صحیح نبوده و یا ساختار مناسبی برای آن در نظر گرفته نشود، با وجود استفاده از بهترین امکانات، مدیریت بحران ناموفق و عقیم خواهد ماند.
کشور ژاپن تحت عنوان یکی از پرحادثهترین کشورهای جهان در راستای مدیریت و پیشگیری از سوانح با تعریف مرزها و مسئولیتهای نهادهای دولتی، غیردولتی و مردم و نیز تدابیر و اقدامات احیاء در سوانح، طرحهای اساسی مقابله با بحرانهای ملی را اجرا کرده است. سایر قوانین تصویب شده در سطوح “عمومی”، “پیشگیری از حوادث و آمادگی”و “واکنش اضطراری به بحران” میباشند.
طرح پیشگیری از بلایا در ژاپن
سیستم برنامهریزی مدیریت بحران در ژاپن شامل 3 طراح میباشد:
اصولاً برنامهریزی مدیریت بلایای طبیعی در ژاپن در حیطه چهار رویکرد عمومی، ایجاد آمادگی در جامعه، استانداردهای ساختوساز و ارائه خدمات فوری توسط دولت در حال اجراست.
در مدل برنامهریزی مدیریت بلایا در ژاپن چندین نکته مهم به چشم میخورد که در ذیل به آنها اشاره میشود:
با مشاهده اقدامات انجام شده توسط دولت برای سیاستگذاری برنامهریزی کلان مدیریت بحران که شامل موارد زیر است؛ مشاهده میشود یک برنامه منسجم، جامع و آیندهنگرانه برای مدیریت بحران برای کل کشور و کلیه شهرها تدوین نشده است که همین موضوع سبب عملکرد ضعیف ایران در مواجهه با بحرانها خواهد بود.
ساختار سلسله مراتبی مدیریت بحران در ایران
مدل عمومی مدیریت بحران در ایران به صورت شکل ذیل است:
نمودار 1: ساختار مدیریت بحران در ایران
تفکر حاکم در مدیریت بحران ایران
در ساختار مدیریت حوادث در ایران نکات زیر لازم به ذکر است :
مقایسه مدیریت بحران ایران و ژاپن در سطح خرد
موفقیت در فعالیتهای مدیریت بحران متأثر از آمادگی مناسب و توانایی جامعه میباشد. بنابراین میبایستی در کنار پرداختن به موضوعات کلان و قوانین و مقررات، به سرمایهگذاری اساسی در امور ایمنی، فرهنگسازی، اجرای پروژههای ایمنسازی و بهبود نظارت در ساختوساز نیز پرداخته شود.
آموزش و فرهنگسازی
گزارشهای منتشر شده پس از زلزلههای ژاپن نشان از آرامش و فرهنگ مردم در ایمنی و امدادرسانی به هموطنان خود با توجه به آموزههای پیشین دارد. در واقع با توجه به توانمندسازی مردم، بیشتر نجاتیافتگان سوانح توسط همسایگان خود از زیر آوار بیرون کشیده شدهاند. در زلزله سال 2011 تنها 23% از نجاتیافتگان از سوی سازمانهای مسئول، نجات پیدا کردند.
بنابراین باید گفت آموزشهای مداوم و گسترده از سالهای ابتدای کودکی و با روشهای غیر مستقیم در ژاپن توانسته است فرهنگ آمادگی در برابر بلایا را در بین مردم نهادینه کند. اما در ایران به جهت متکی بودن امر مدیریت بحران به بدنهی دولتی از ظرفیتهای مردمی استفاده نشده و در جهت آموزش آنها تنها به برگزاری مانورهای ایمنی و زلزله در مدارس اکتفا شده است.
در زلزله، بیشترین تلفات مربوط به ریزش آوار ساختمانی است و در این میان بافتهای فرسوده و قدیمی مهمترین کانون بحران به شمار میآید. از اینرو مقاومسازی یک ضرورت مهم در مدیریت بحران به شمار میرود. معرفی قوانین مقاومسازی در سال 1924 در ژاپن صورت گرفت و جهت مقاومسازی طراحی، شناسنامه برای ساختمانها و بررسی آسیبپذیری آنها به صورت رایگان انجام شد. وجود شناسنامه آسیبپذیری و کمک هزینهها برای تهیه طرح و اجرای عملیات بهسازی سبب گردیده است که پروژههای مقاومسازی با درخواست مالکین و ساکنین آغاز گردد.
در ایران نیز طرحهای بهسازی و نوسازی در 28 دستگاه اجرایی کشور از جمله وزارت کشور، سازمان نوسازی و وزارت علوم و وزارت بهداشت و … آغاز گشته که با وجود گذشت سالها، اهداف آن محقق نگردیده است. لذا بخش اعظمی از ساختمانهای مسکونی در کشور بدون اسکلت و یا نیمه اسکلت هستند که با توجه به میزان آسیبپذیری آنها هیچگونه اقدام مؤثری برای مقاومسازی آنها صورت نپذیرفته است.
سیستمهای اطلاعاتی در واقع حیاتیترین منبع تأمینکننده دادهها، تحلیلها و راهحلهای استراتژیک در هنگام مقابله با بحران است.
سیستمهای هشدار دهنده ارتباطی، اسنادی و اطلاعات جغرافیایی و پردازش تبادلات برای استفاده مؤثر در بحرانها ضروری است. نقش سامانه هشدار سریع زلزله را در کاهش تعداد کشتهها و زخمیها در زلزلههای ژاپن نمیتوان نادیده گرفت. در زلزله و سونامی 11 مارس 2011 ژاپن، سامانه هشدار بلافاصله پس از تشخیص نخستین امواج شوک، مردم را از طریق تلویزیون و گوشیهای موبایل مطلع نمود تا برای حوادث آتی آماده گردند و فعالیت بسیاری از صنایع و مراکز تولید انرژی و سرویسهای حملونقل به صورت خودکار متوقف شد. سازمان مدیریت بحران هم به طور انحصاری شبکههای ارتباطات رادیویی را راهاندازی کرده و با رادیو به مدیریت بحران مرکزی و رادیو مدیریت بحران آتش، اتصال دارند.
اما در ایران یکی از مشکلات عملکردی در مقابله با بحران، عدم ثبت اطلاعات است. به عنوان مثال اعلام ارقام مختلف از تعداد قربانیان زلزله بم از طرف مسئولین، نهادها، رسانهها، و مرکز آمار که تفاوت بسیار زیادی از (40 هزار تا 26 هزار نفر) دارد، اثرات سوء اجتماعی و روانی جدی بر جامعه گذاشته است.
ساختار اطلاعرسانی عمدتاً در ایران شامل صداوسیما و چندین خبرگزاری دولتی و روزنامههای مکتوب میباشد. در حال حاضر در کشور ایران، شبکه لرزهنگاری دستگاهی، در سطح وسیعی در حال فعالیت است که به دلیل عدم وجود سیستم مخابراتی قوی و نبود ارتباط همزمان، برای جمعآوری دادهها و تحلیل آنها، تأخیر فراوانی در خبررسانی زمینلرزهها به مسئولان حوادث غیرمترقبه ایجاد میگردد. نارساییهای شبکه لرزهنگاری دستگاهی ایران، را میتوان به صورت زیر خلاصه نمود:
ساختمان به عنوان محصول فرآیند تعامل گروههای مختلف متأثر از مجموعه پیچیدهای از مقررات، مصالح و تجهیزات است. آییننامههای ساختمانی ژاپن بهویژه کدهای مربوط به زلزله، بسیار سختگیرانه تنظیم و نظارت میشوند. یکی از شاخصهای کیفیت ساختمان عمر مفید ساختمانها است که در ایران کمتر از 30 سال برآورد شده است در حالی که در کشوری مانند ژاپن حداقل 100 سال است. در سال 2000 قانونی در ژاپن وضع گردید که امنیت سازهها را به شدت افزایش داده است. طبق این قانون تمامی ساختمانهای نوساز به مدت 10 سال در برابر زلزله باید بیمه شوند. ورود اشخاص فاقد صلاحیت در امر ساختوساز در ایران باعث کیفیت پایین ساختوساز در حوزههایی نظیر ایمنی، مصرف انرژی و پرت مصالح شده است.
نتایج بهدستآمده
با جمعبندی موارد فوق میتوان تفاوت بین دو کشور را از نظر رویکرد و تخصص در موارد ذیل خلاصه نمود :
یکی از ویژگیهای دولت ژاپن برقراری تعامل نزدیک و هدفمند با بخش خصوصی و مردم و ایفای نقش هماهنگکننده و کمککننده میباشد. در واقع بخش خصوصی و مردم در امر ساختوساز، مسئول پاسخگو هستند. پاسخگویی مردم، مهندسان مشاوران و پیمانکاران موضوع اصلی بوده و دولت تقسیم وظایف و نظارت بر عملکردها را به عهده میگیرد.
این کار همچنین با داشتن جنبههای آموزشی مفید، سبب آشنایی مردم و مهندسان با تأثیرات زلزله بر بناها و چگونگی تخریب اعضاء و اتصالات سازهها میگردد.
مراجع
مجموعه مقالات همایش علمی یافتههای زلزله بم (1382) یادمان چهلمین روز وقوع زمینلرزه بم.
.Asian Disaster Reduction, ADRC(2012) Report Of Asian Conference On Disaster Deduction
چرا عایق رطوبتی دیوار مهم است؟ نکاتی برای جلوگیری از نفوذ رطوبت اهمیت استفاده از…
عایق ساختمانی چیست و چرا اهمیت دارد؟ عایق ساختمانی مجموعهای از مواد و روشهاست که…
تعرفه عایقسازی ساختمان: هزینهها را بشناسید و صرفهجویی کنید! عایق کاری ساختمان بهعنوان راهکاری برای…
چگونه از نفوذ آب در شرایط فشار بالا جلوگیری کنیم؟ فشارهای وارده به ساختمان که…
آب بندی فشار مثبت بتن چیست؟ آببندی بتن به مجموعه اقداماتی اطلاق میشود که با…
وال مش چیست و چرا به صنعت ساخت و ساز معرفی شد؟ اولین دلیل روی…