درز انبساط ساختمان کمک میکند تا حداکثر فضا و درز برای انبساط و انقباض مصالح به کار رفته در بنای مورد نظر در نظر گرفته شده تا در صورتی که مصالح در اثر شرایط آب و هوایی و تغییرات دچار تغییر حجم شوند فضای کافی در اختیارشان قرار گرفته شود. علم نوین ساختمان سازی تاکید می کند که حتماً در تمام ساختمان ها از درز انبساط استفاده شود. همچنین این موضوع برای ساختمان هایی که از چندین بلوک به هم پیوسته به وجود می آیند، امری بسیار مهم تر از ساختمان های تک بنایی می باشد. چراکه در صورت وجود آمدن اختلال و آسیب در قسمتی از این بلوک ها، بلوک های دیگر نیز می توانند دچار رانش و یا مشکلات متعددی شوند.
بتن هایی که در ساختمان های مختلف در مراحل بنیادی به کار برده می شود، به عنوان مهمترین اجزای سازه ها شناخته شده و بسیار سخت بوده و در عین حال انعطاف پذیری پایینی نیز دارد. در حقیقت زمانی که از درز انبساط ساختمان استفاده می شود، از به وجود آمدن ترک ها در مقیاس های گوناگون درون بطن جلوگیری میشود. همچنین از ایجاد آسیب برای سازه در اثر حرکات بتن به صورت کامل جلوگیری می شود. این درزها وظیفه دارند تا تنش به وجود آمده در اثر انبساط حرارتی که در درون سازه به وجود میآید را از بین ببرند. اینکه بتن استفاده شده در یک ساختمان چقدر مستعد انبساط است، به مسائلی مانند میزان رطوبت موجود در منطقه، نوع سیمان، میزان حرارت و طول عمر بتن بستگی دارد.
تفاوت درز انبساط ساختمان و درز انقطاع در چیست؟
در بسیاری از مواقع در اثر به وجود آمدن بلایای طبیعی مانند طوفان، سیل و زلزله ساختمان ها دچار ریزش و خرابی شده و تمامی بار خود را به ساختمان های مجاور انتقال می دهند. در چنین شرایطی برای آن که از خسارات به وجود آمده تا حدود زیادی کاسته شود، از یک نوع دیگر از درزها به نام درز انقطاع استفاده می گردد. این درزها بر خلاف درز انبساط به صورت عرضی در ساختمان ها به کار برده شده و بتن و میلگرد به کار رفته بین دو بلوک به صورت کامل از هم بریده میشود. در نتیجه دو سازه مورد نظر هیچگونه اتصال به یکدیگر نخواهند داشت.
درز انبساط ساختمان در کجا قرار میگیرد؟ (مهم ترین فاکتور ها در تعیین محل)
اینکه درز انبساط ساختمان در یک بنا در چه جایی مورد استفاده قرار بگیرد با توجه به نوع ساختمان متفاوت بوده و معیارهای مختلفی برای قرار گیری این موارد در نظر گرفته می شود. مهمترین فاکتوری که در این مورد وجود دارد این است که وسعت و ابعاد و اندازه ساختمان توسط مهندسان عمران و معماری به صورت کاملا دقیق بر روی نقشه محاسبه و پیاده سازی گردد. همچنین لازم است تا تعداد طبقات، مصالح به کار رفته و متراژ کلی زمین و در عین حال شرایط آب و هوایی منطقه به صورت کامل مد نظر قرار بگیرد. توصیه میشود تا در حالت کلی برای هر ساختمانی که بیش از ۵۰ متر ارتفاع دارد، حتما از این درز پرکاربرد استفاده گردد. در حالت کلی فرمولی که برای نصب درز انبساط ساختمان مورد استفاده قرار می گیرد این است که نسبت طول و عرض ساختمان اگر از یک سوم بیشتر باشد نسبت به آن باید اقدام نمود.
ویژگی و مشخصات درز انبساط ساختمان چیست؟
از جمله مهمترین ویژگی ها و مشخصات درز انبساط ساختمان این است که به خوبی میتواند میزان انبساط و انقباض به وجود آمده در مصالح ساختمان را جذب کرده و فضای کافی را در اختیار این موارد قرار دهد. همچنین در صورتی که یک ساختمان دچار آتشسوزی و سانحه شده و یا در اثر تغییرات اقلیمی حرارت زیادی ببیند، انبساط و انقباض ناشی از آن را جذب میکند. متریال به کار رفته در ساختمان‌ها همچنین به خوبی میتواند ارتعاشات به وجود آمده در ساختمان را جذب کرده و در مواقع نشست ساختمان یا زلزله‌ها بسیار کارآمد عمل کند. از دیگر مشخصات این درزها، این است که تنش‌های ناشی از انبساط و انقباض مصالح را نیز به‌خوبی دریافت کرده و از بروز هرگونه حادثه در این زمینه جلوگیری میکند.
چرا باید از درز انبساط در ساختمان ها استفاده کرد؟
مهمترین دلیل استفاده از درز انبساط ساختمان، در بناهای گوناگون این است که بتن خاصیت الاستیکی نداشته و به هیچ وجه نمی تواند کشیده شده و یا خم شود. در عین حال در طول زمان بتن با توجه به شرایط اقلیمی و آب و هوایی می تواند دچار انقباض و انبساط شود. در نتیجه این موضوع می تواند باعث به وجود آمدن جابجایی برای قسمت هایی از بنای مورد نظر شود.
در حالت کلی حرکت بتن برای ساختمان امری مضر شناخته شده و برای آنکه از صدمات ناشی از این حادثه جلوگیری شود، در قسمت های مختلفی از ساختمان مانند درزهای سقف، درز های سنگ فرش دیوارها و بسیاری موارد دیگر از درز انبساط استفاده می گردد. در هنگام طراحی این قسمت ها و اتصالات درز باید دقت کافی در بحث طراحی، نصب و جانمایی در نظر گرفته شود. همچنین اگر درز بر روی سطحی که بیش از یک وجه داشته باشد قرار گرفته و یا سطح مورد نظر وسعت بالایی داشته باشد جهت جلوگیری از هرگونه تنش به سطح مورد نظر برای کنترل کامل اوضاع اتصال درز انبساط ضروری می باشد.
اصول کلی طراحی درزهای انبساط ساختمان چیست؟
ابعاد و اندازه انواع درز انبساط ساختمان با توجه به اینکه چه مواد و مصالحی برای ساخت و به کار بردن در چارچوب سازه استفاده میشود، قابل تعیین میباشد. فرمول و معادله ریاضی آن به صورت زیر است:
این درزها باید به گونه‌ای طراحی و جایگذاری شوند که از سایر قسمت‌های سازه به صورت کاملا جداگانه بوده و از هیچگونه مصالح ساختمانی، در این قسمت‌ها استفاده نشود. همچنین این درزها باید به صورت کامل در کل ساختمان امتداد داشته باشند تا در هنگام به وجود آمدن مشکلات ناشی از انبساط و انقباض به خوبی بتوانند از خود مقاومت نشان دهند. همچنین لازم است پیش از آنکه بخواهیم انواع مختلف درز انبساط ساختمان را برای سازه موردنظر طراحی کنیم، عوامل مختلف مانند شرایط اقلیمی و آب و هوای منطقه، ابعاد و اندازه سازه مورد نظر، نوع بافت خاک و کیفیت زمین و همچنین ارتفاع سازه در نظر گرفته و در هنگام طراحی به آنها توجه ویژه شود.
همچنین متریالی که برای پوشش قسمت‌های خارجی این درزها مورد استفاده قرار میگیرد، باید جنس خوبی داشته باشد. بدین صورت به خوبی میتواند در برابر حرارت، فشار و اصطکاک و همچنین گرد و غبار و رطوبت از خود مقاومت بالایی نشان دهد. همچنین با افزایش طول عمر سازه از کیفیت و کارایی آن کاسته نمی‌شود. نکته کلیدی دیگری که در مورد اصول طراحی این درزها، باید در نظر بگیریم این است که به هیچ وجه نباید از بتن برای ساخت آنها استفاده نمود. بهترین متریال برای پر کردن این درزها فیلر‌های موجود در بازار است که میتواند به خوبی در برابر انبساط عملکرد داشته باشد. توجه به بحث عایق بندی این درزها نیز بسیار حائز اهمیت است. چراکه در صورت نشت آب و رطوبت و همچنین ورود حشرات به داخل این کانال‌ها مشکلات متعددی به وجود خواهد آمد.
روش اجرای درز انبساط در ساختمان چگونه است؟
برای اجرای درز انبساط ساختمان، عمقی در حدود یک چهارم ضخامت دال در نظر گرفته میشود. البته در صورتی که مهندس ساختمان صلاح ببیند این عمق میتواند بیشتر نیز در نظر گرفته شود. همچنین میزان فاصله و شکاف بهکاررفته در درز به نوع دال به کار رفته، نوع و کیفیت بتن و مصالح ساختمان و همچنین ابعاد دال مورد نظر بستگی دارد. در برخی مواقع ممکن است به دلیل عدم هماهنگی که در ترکیب های بتن در هنگام ساخت به وجود میآید، ترک‌هایی در قسمت‌های مهم ساختمان در درزهای انبساطی ایجاد گردد. شرایط آب و هوایی می تواند باعث انقباض این درز ها شده که در نتیجه ترک‌های گوناگون در سطح بتن ایجاد می گردد. گاهی اوقات اندازه این ترک ها بسیار کوچک بوده و می توان از وجود آنها چشمپوشی نمود. البته در برخی مواقع این طرح های کوچک بعد از گذشت مدتی افزایش طول پیدا کرده و سطح بیشتری را درگیر میکنند که در نتیجه، مشکلات جدی به وقوع می‌پیوندد.
در هنگام اجرا و نصب درز انبساط باید فضای کافی که ممکن است، در اثر ایجاد شکاف و درز در بتن به وجود بیاید را در نظر بگیریم. به هیچ عنوان نباید این درزها خالی باقی بماند و باید با استفاده از انواع مختلف پر کننده درز مواد و متریال آب بندی و همچنین نوارهای ضد آب فضای درون آن ها پر شود. از جمله مهمترین متریالی که به عنوان پرکننده درزها به کار برده می شود، بیوتین نام دارد. بیوتین ها انواع مختلفی داشته که اکثر آنها خاصیت یکسانی دارند. مهمترین ویژگی بیوتین‌ها قابلیت ارتجاعی بودن آنها و همچنین انعطاف پذیری بالای این متریال است که فضای کافی را برای درزهای به وجود آمده در قسمت‌های مختلف ساختمان در اختیار قرار میدهد.
درزهای انبساط ساختمان با چه مصالحی پر خواهند شد؟
همانطور که پیشتر اشاره کردیم انواع درز انبساط ساختمان میتواند با استفاده از مواد آب بندی و یا پرکننده هایی مانند بیوتین پر شوند. بیوتین یکی از پرکاربردترین انواع مواد پرکننده درز شناخته میشود. همچنین مواد و متریال به کار رفته جهت آب بندی نیز به خوبی میتواند از بروز رطوبت و گرد و غبار به درون درزها جلوگیری کرده و این قسمت را به خوبی محافظت نماید. نکته مهمی که در هنگام تهیه مواد آب بندی باید به آنها توجه کنیم، این است که این مواد حتماً غیر قابل حل شدن و غیر سمی باشند و به هیچ وجه رنگ نداشته باشند. از دیگر مواردی که با استفاده از آنها میتوان درزهای ایجاد شده را پر کرد، نوارهای ضد آب هستند.
این نوار ها بیشتر جهت جلوگیری از ورود رطوبت و آب به فضای بین درز ها به کار برده می شوند. این نوارها به هیچ عنوان نمی توانند در برابر مواد خورنده از خود مقاومت نشان دهند. با توجه به این موضوع باید توجه کنیم در مکان هایی که احتمال وجود این مواد شیمیایی وجود دارد از این نوار ها استفاده نکنیم. پهنای نوارهای ضد آب معمولاً بین ۱۵ الی ۲۰ سانتی متر بوده و ضخامت آنها نیز معمولاً زیر ۵۶ نانومتر می باشد. شما باید با توجه به میزان فضای درز مورد نظر و همچنین صلاحدید مهندس و معمار ساختمان از انواع مختلف این نوار ها استفاده کنید.
آیا وجود درز انبساط ساختمان از نظر قانونی الزامی است؟
با توجه به قوانین ملی ساختمان پیمانکاران وظیفه دارند تا در هنگام ساخت سازه‌های مختلف در صورت نیاز به درز انبساط، حتما آنها را در ساختمان مورد نظر اجرا کنند. در صورتی که یک پیمانکار و مهندس در انجام این کار سهل انگاری کرده و خطای وی مشخص شود، موضوع تحت پیگرد قضایی و قانونی قرار می گیرد. همچنین کل پروژه دچار مشکل خواهد شد. آیین نامه مورد نظر جهت نظارت بر اجرا و وجود انواع مختلف درز انبساط در ساختمان های مختلف آیین نامه ۲۸۰۰ نام دارد.
در این آیین نامه به صورت مفصل در مورد جزئیات و شرایط ساختمان ها در این خصوص توضیحات لازم ذکر شده است. متاسفانه امروزه پرونده‌ها و شکایت بسیار زیادی در خصوص عدم استفاده صحیح از درز انبساط ساختمان در مراجع قضایی و شهرداری‌ها در حال پیگیری میباشد. چراکه این موضوع میتواند، امنیت جانی و مالی ساکنین ساختمان را به خطر انداخته و اصلا قابل سهل انگاری و گذشت نمی باشد. ساکنین ساختمان نیز این حق قانونی را در اختیار دارند تا در صورت اطلاع از این موضوع و مشخص شدن سهل انگاری سازندگان ساختمان، به مراجع ذیصلاح مراجعه کنند. سپس در این خصوص پرونده قضایی تشکیل دهند.
چرا عایق کاری درزهای انبساط اهمیت دارد؟
درز انبساط ساختمان در انواع مختلف، اگر به صورت اصولی و صحیح عایق کاری نشود و یا فرایند عایق کاری به صورت ضعیف انجام شود در فصل هایی که بارندگی و رطوبت زیاد است، شرایط جوی باعث میشود تا این رطوبت به داخل ساختمان و سازه نفوذ کرده و خرابی های متعددی به بار بیاید. از دیگر معضلاتی که در اثر عایق کاری غیر صحیح به وجود میآید نفوذ حشرات مزاحم از کانال این درزها به درون سازه می باشد. درزهای انبساط با توجه به فضای خاصی که دارند محیط عالی برای رشد و نمو حشرات موذی به حساب می آیند. این موضوع زمانی که مکان مورد نظر، سوله و یا یک انبار خوراکی باشد اهمیتی چند برابر پیدا می کند. چرا که وجود حشرات در این مکان ها می تواند به یک معضل و مشکل اساسی تبدیل گردد. به همین دلیل همواره باید به عایق کاری این درز ها توجه ویژه داشته باشید.
قیمت درز انبساط ساختمان چقدر است و به چه عواملی بستگی دارد؟
یکی از مهمترین فاکتور ها در مورد درز انبساط ساختمان این است که هزینه تمام شده این آیتم ها چقدر خواهد بود. با توجه به فاکتورهای متعددی که در این زمینه وجود دارد نمی توان یک قیمت قطعی و دقیق اعلام نمود. در حالت کلی عوامل مختلفی می تواند بر روی قیمت نهایی این موارد تاثیر بگذارد. از جمله مهمترین آنها، متریال به کار رفته در ساخت، کیفیت اجرای این درزها و همچنین متراژ کلی طرح می باشد. شما می توانید با تهیه این آیتم ها به افزایش طول عمر سازه خود تحت شرایط آب و هوایی مختلف کمک کنید. همچنین در بحث هزینه های جانبی نگهداری ساختمان صرفه جویی قابل توجهی را ایجاد کنید.
سخن پایانی
همانطور که تا اینجای مقاله متوجه شدید درز انبساط ساختمان، یک آیتم و فاکتور بسیار مهم در بحث ایمنی ساختمان ها و بناهای مختلف به حساب می آید. انواع مختلف این درز ها به صورت طولی در بناهای گوناگون به کار می رود. هدف اصلی این درز ها جلوگیری از به وجود آمدن خسارات ناشی از انبساط و انقباض مصالح ساختمانی، در اثر شرایط آب و هوایی و اقلیمی می باشد. اهمیت استفاده از این آیتم ها به قدری است که قانون مقررات ملی ساختمان آیین نامه ویژه‌ای برای این موضوع در نظر گرفته که تمامی سازندگان و پیمانکاران را به اجرای دقیق این موارد ملزم می سازد. پیمانکاران و سازندگان نیز جهت جلوگیری از به وجود آمدن هرگونه مشکلات و تلفات جانی و مالی بهتر است این موضوع را جدی بگیرند. همچنین حداکثر دقت و ظرفیت خود را برای اجرای هرچه بهتر درزهای انبساط در دستور کار خود و تیم شان قرار دهند.
