اجزا و سیستم های معماری شامل تیغه های غیر باربر داخلی، پانلهای دیوار خارجی، سقف های کاذب و موارد مشابه است. زلزله های اخیر مثال های متعددی از آسیب های وارد شده به چنین سیستم هایی را نشان می دهند. بسیاری از این اجزا هنگام وقوع زلزله دچار آسیب های شدیدی شده اند که با صرف هزینه های زیادی ترمیم می شوند. در ادامه به انواع متداول آسیب های وارد بر این اجزا و راهکار های بهسازی لرزه ای آن ها پرداخته شده است.
راهکارهای مقاوم سازی اجزای غیر سازه ای:
بطور کلی میتوان از دو راهبرد برای طراحی لرزه ای اجزای معماری استفاده کرد:
- روش جدا سازی، که در آن اجزا از فاصله کافی نسبت به سازه برخوردارند بطوری که تغییر شکل سازه، تنش چشمگیری بر اجزا اعمال نمی کند.
- روش تغییرشکل، که در آن اجزا با این هدف طراحی می شوند که بتوانند تغییر شکل لازم در برابر زلزله را تحمل کنند. مقدار نیروی زلزله به وزن سیستم، ضریب زلزله مربوط به جزء و مشخصات عملکردی آن بستگی دارد.
نیروی زلزله در اعضای مختلف سازه ای، پاسخ های متفاوتی را بوجود می آورد و اجزای غیرسازه ای متصل به این اعضا باید تغییرشکل ناشی از این اعضا سازه ای را نیز تحمل کنند. برای مثال، تمامی اجزای غیرسازه ای موجود در ساختمان باید طوری طراحی شوند که با میزان تغییرمکان جانبی پیش بینی شده برای سازه مطابقت داشته باشند. با استفاده از تغییرمکان های جانبی پیش بینی شده طبقه، می توان درجه جداسازی لازم را تعیین کرد تا از آسیب دیدگی برخی از اجزای معماری جلوگیری یا از میزان آن کاست. اجزای غیرسازه ای باید برای نیروهای ناشی از وزن خودشان نیز مهار شوند. به عنوان مثال این نیروها از پاسخ دینامیکی دیوار بنایی یا سقف کاذب ناشی می شوند.
اجزای غیر سازه ای در بهره برداری و خدمات رسانی بعد از زلزله بسیار حائز اهمیت می باشند، و حتی تخریب و یا فروریزش اجزا غیر سازه ای می تواند باعث تلفات جانی، تخریب سازه، آتش سوزی در حین زلزله شود. به عنوان مثال سقف کاذب یک بیمارستان، که با فروریزش سقف سبب می شود که بیمارستان از حالت خدمت رسانی بی وقفه خارج شود، یا واژگونی تانکر آب، که سبب می شود در زمان بعد از زلزله ذخایر آب هدر رفته ، یا واژگونی مخازن نقتی و گازی که سبب آتش سوزی بعد از زلزله می شود و یا فرو ریختن دیوار های پیرامونی، که باعث مسدود شدن خیابان های دسترسی می شود که روند امداد رسانی را مختل کند.
اجزا غیر سازه ای را می تواند با استفاده از چند دیتایل خاص مقاوم سازی و تقویت کرد.
- جلوگیری از ریزش سنگ نما
در زلزله های اخیر مشاهده شده است بسیاری از نما های ساختمان از ملات پشتی خود به دلیل عدم اجرای اسکوپ، جدا شده است که خطر افرین می باشد.
جهت تقویت و مقاوم سازی سنگ های نما می توان از افراد ذی صلاح جهت اجرای پیچ و رول پلاک سنگ نما استفاده کرد.
- فروریزش سقف کاذب و چراغ سقفی
سقف های کاذب به دلیل سرعت در اجرا بسیار پر طرف دار می باشد اما در بسیار از مواقع به دلیل عدم رعایت جزییات دقیق، باعث شده است سقف ها جدا شده و فرو بریزند. می توان با اصلاح اتصال اجرا شده از فرو ریزش سقف های کاذب و چراغ های سقفی جلوگیری کرد و عملکرد سقف های کاذب را در زلزله بهبود بخشید.
- واژگون شدن پارتیشن های چوبی دفاتر
اجرای پارتیشن ها به صورت زیگزاگ می تواند تا حدی زیادی به پایداری پاتریشن ها در زلزله کمک کند و از واژگونی آنها جلوگیری کند.
- فروریختن دیوارهای اطراف محوطه
جهت مقاوم سازی و تقویت دیوار های اطراف محوطه در برابر نیرو وارده در حین زلزله میتوان با اجرای پشت بندهای به فواصل مشخص اقدام به تقویت این نوع از اجزای غیر سازه ای نمود.
- فرو ریزش جان پناه ها:
در جان پناه های که به دلیل عدم اجرای وال پست گیر داری لازم را دارا نیستند و در برابر نیرو زلزله مقاومت لازم را ندارند، برای جلو گیری از فرو ریزش جان پناه ها در حین زلزله و جلوگیری از وارد شدن خسارات جانی و مالی می توان از پشت بند های فولادی که توسط کاشت به سقف و به جان پناه انکراژ شده است، استفاده کرد.
- واژگونی قفسه ها آهنی در انبار ها و مغازه ها
در مغازه ها و انبار ها با توجه به وجود مواد و وسایل مختلف در قفسه ها و سنگینی قفسه ها و عدم مهار، سبب می شود در هنگام وقوع زلزله دچار واژگونی می شوند و یا وسایل داخل قفسه ها به اطراف پرت شده و باعث آسیب و خسارت می شوند.
جهت جلوگیری از پرت شدن وسایل داخل قفسه ها باید از تسمه های مخصوص استفاده کرد که به قفسه ها بسته می شود و از پرت شدن وسایل جلوگیری می کند. یکی از راه های جلوگیری واژگونی قفسه ها این می باشد که تمام پایه های قفسه ها به زمین مهار شده تا در صورت وقوع زلزله از واژگونی قفسه ها جلوگیری شود.
- واژگونی کتاب خانه ها و کمد ها
برای جلوگیری از واژگونی کمد ها و کتابخانه ها در حین زلزله و جلوگیری از خسارت ها جانی و مالی می توان کمد ها را با استفاده از نبشی ها موجود در بازار به دیوار اطراف، پیچ و رول پلاک کرد (استفاده از میخ به دلیل عدم استحکام کافی موجود نمی باشد)
- مهار تابلوها و قاب های متصل به دیوار
جهت مهار تابلو ها به دیوار ها و جلوگیری از پرت شدن و یا افتادن تبلو ها باید از پیچ های قلاب دار استفاده کرد آویز تابلو را به قلاب متصل نمایید.
- کپسول های آتش نشانی و تجهیزات امداد رسانی
در بسیاری از زلزله ها مشاهده شده است که تجهیزات امداد رسانی به دلیل عدم مهار مناسب در زیر آوار مدفون شده و غیر قابل استفاده می باشد. جهت جلوگیری از این موضوع، میتوان تجهیزات امداد رسانی را به ستون ها مهار کرده ( به دلیل کم بودن احتمال فروریختن ستون ها)
- آویز های روشنایی سقفی
برای جلوگیری از فروریزش آویز های سقفی می توان آویز ها را با استفاده از زنجیر های متصل کننده به سقف توسط پیچ و رول پلاک متصل نمود.
- کشو ها
باز شود کشو های کمد، کابینت و … خطر افرین می باشند، جهت جلوگیری از وارد شدن خسارت در حین زلزله باید از دست گیره ها و قفل های خود قفل شو استفاده کرد.
مقاوم سازی اجزای مکانیکی و الکتریکی
تجهیزات مکانیکی و الکتریکی همانند اجزای معماری که در بخش قبلی در مورد آنها بحث شد، در معرض آسیب های ناشی از زلزله قرار دارند. از آنجا که روشهای نصب این گونه سیستمها محدود است، امکان بروز آسیب در این اجزا زیاد میباشد. از طرف دیگر اغلب تجهیزات مکانیکی و الکتریکی مخصوص پ روژه ساخته نمی شوند و اغلب بصورت پیش ساخته می باشند و مشخصات آنها را سازندگان تعیین می کنند. آشنا نبودن این سازندگان به مباحث طراحی و ایمن سازی لرزه ای، موجب بروز آسیب های متعددی به این سیستمها در خلال زلزله های گذشته شده است.
بررسی آسیب های وارد شده به سیستم های مکانیکی و برقی در زلزله های اخیر
تجهیزات مکانیکی و الکتریکی معمولاً به دو صورت زیر نصب میشوند:
- تجهیزاتی که به صورت صلب به سازه ساختمان یا زمین مهاربندی می شوند.
- تجهیزاتی که بر روی جداساز های لرزه ای نصب می شوند.
گسیختگی تجهیزاتی که به صورت صلب به زمین یا سازه متصل شده اند، عموماً ناشی از کمبود استحکام مهارها یا عدم توانایی اجزای متصل به این تجهیزات به علت جابجایی های نسبی و نیروی زلزله ناشی از وزن تجهیزات می باشد.
تجهیزاتی که بر روی جداساز های ارتعاشی نصب می شوند نیز می توانند دچار آسیب های متعددی شوند. هر یک از این جداسازها و پایه های ارتجاعی آنها باید بتواند در برابر نیروهای وارد شده مقاومت کنند. اغلب گسیختگی ها در این نوع از سیستم ها مربوط به عدم مهار کافی پایه های ارتجاعی و جداسازها می باشد.
مهار تجهیزات تاسیساتی (مانند باتری ها و کولرها و…)
این تجهیزات باید بر روی پایه قرار گیرند و با استفاده از تسمه های مخصوص مهار شوند.
- تانکر ها و مخازن موتورخانه ها
تانکر ها و مخازن در موتورخانه ها در دسته اجزای غیر سازه ای تاسیساتی در ساختمان محسوب می شوند که اگر به صورت اصولی مهار نشوند باعث خسارات می شوند. مهار نمودن مخازن در موتور خانه ها به صورت زیر باید انجام پذیرد.
- مهار مخازن
مخازن به دلیل داشتن وزن زیاد در حین زلزله نیروی بسیار زیادی متحمل می شوند که باعث واژگونی مخازن می شود.
- دستگاه های مکانیکی
دستگاه های مکانیکی مانند مخازن در زلزله نیروی بسیار زیاد به آن ها وارد می شود و سبب وارد شدن خسارت شدید به دستگاه می شود. جهت کاهش خسارات وارده به دستگاه ها باید از فنر های لرزش گیر استفاده کرد.
- کانال های تاسیساتی
در زلزله ها مشاهده شده است که کانال های تاسیساتی دچار آسیب شده و از مکان خود جدا شده است و باعث ایجاد آسیب شده است. جهت جلوگیری کردن از به وجود آمدن خسارات و تلفات می بایست از حائل بند ها استفاده کرد.
- دریچه های هوا
برای جلوگیری از به وجود آمدن آسیب و خسارت ناشی از تخریب اجزا غیر سازه ای می بایست جزییات زیر را رعایت کرد.
