معرفی نیتریک اسید
نام های دیگر این اسید شامل ازوتیک اسید، نیترات هیدروژن، جوهر شور، اسید ازته، نیتروکسید آنیل میشود. دومین اسید معدنی پر استفاده بازار، نیتریک اسید به طور گسترده در پروسه تولید کودها و مواد منفجره استفاده میشود. در غلظت کامل، HNO3 اسیدی بی رنگ با بویی تند و زننده است.یک اسید متداول، گرچه بسیار خورنده است که برای اهدافی بسیار استفاده میشود. غلظت های تجاری موجود حدود 65% (وزن مخصوص ویژه = 1.4) میباشد، غلظت های بالاتر با کم کردن آب محلول بدست می آید، که ممکن است از سولفوریک اسید در این پروسه استفاده شود، زیرا سولفوریک اسید میل آبی زیادی دارد.
نیتریک اسید به طور متداول در ساخت کود برای گیاهان و علف ها دیده میشود، این اسید، آمونیاک را خنثی کرده و آمونیوم نیترات تشکیل داده. اگرچه در حالت نرمال بی رنگ است، نیتریک اسید وقتی در ترکیب با آب به دی اکسید نیتروژن و اکسیژن تجزیه میشود به رنگ قهوه ای-زرد کم رنگ در می آید.
دیگر استفاده های این اسید شامل استفاده در نجاری، پیشران موشک، پرداخت فلز و ضدعفونی کننده ها میشود. این اسید اکسید کننده با خاصیت خورندگی بسیار زیاد میتواند برای رنگ آمیزی و بعضی مواد منفجره خاص نیز استفاده شود از آنجا که نیتریک اسید در ترکیب با فلزات متداول میتواند گاز هیدروژن انفجاری تولید کند.
مشخص شد که نیتریک اسید میتواند ماده شیمیایی خطرناکی برای استفاده باشد. انبار کردن این ماده شیمیایی، اگر به درستی انجام نشود ممکن است سبب خسارات زیادی شود.
نگهداری نیتریک اسید
به عنوان یک عامل قوی اکسیدکننده، نیتریک اسید میتواند خیلی خورنده باشد بسته به غلظت و دمای محلول. اگر با یک ماده خورنده و همه کاره مثل نیتریک اسید کار میکنید، مهم است که مخزنی مناسب برای این محلول تامین کنید.
نیتریک اسید به اکثر فلزات حمله شیمیایی میکند، ولی به دلیل ماهیت قدرتمند اکسید کننده اش، به فولاد ضدزنگ، خاصیت مقاومت در برابر خوردگی میبخشد. به طور کلی فولاد ضدزنگ در برابر خوردگی ناشی از نیتریک اسید در بازه گسترده ای از غلظت ها و دماها، مقاوم است. از ویژگی “مفید” اکسید کننده نیتریک اسید، در پروسه “رویین کردن” شیمیایی فولاد ضدزنگ استفاده میشود.
مخازن آلیاژی
آلیاژ 304L ضدزنگ به طور گسترده برای نگهداری نیتریک اسید تا غلظت 60% و تا نقطه جوش اتمسفری، استفاده میشود. این آلیاژ به طور متداول در کندانسور های کولر استفاده میشوند که در شرایط دمایی گرم (200 درجه) کار میکنند. آلیاژ های پایدار سازی شده رده 8-18، 321 و 347 نیز در این شرایط استفاده میشوند. نیتریک اسید به صورت بین دانه ای به مناطقی حمله شیمیایی میکند که دچار رسوب کاربیدی هستند، بنابراین در مناطقی که جوشکاری انجام شده باید از آلیاژ های رده “L” یا رده های پایدار سازی شده استفاده شود.
به طور کلی افزایش مقدار کروم، سبب بهبود مقاومت در برابر نیتریک اسید و سایر اسید های اکسید کننده میشود. یک نوع آلیاژ کم کربن رده 310 (NAG 310 یا S31002)به طور به خصوصی برای سازگاری با نیتریک اسید توسعه و تولید یافته. این رده مشخص میتواند برای غلظت های بالای 70% کارآمد باشد. علاوه بر حمله شیمیایی به مناطق “خالی از کروم” به دلیل رسوب کاربید، این اسید میتواند به فاز زیگما یا دیگر فاز های انتقالی در آلیاژ های مولیبدن پایه نیز حمله کند. در نتیجه، آلیاژ های مولیبدن پایه، نظیر 316L، به طور به خصوصی با نیتریک اسید سازگاری ندارد. آلیاژ دوبلکس (؟ Duplex) 2205 در مواجهه با اسید خالص، مزیتی نسبت به آلیاژ 304L ندارد. البته، مشمول بر آزمایش کوپن،جاییکه مخلوط اسیدی داریم(HNO3+HCl و HNO3+HF) یا محلول اسید حاوی یون های فلزی باشد (مثل محلول های اسیدشویی)، آلیاژ دوبلکس و سوپر دوبلکس میتواند کارآمدی بالایی داشته باشد.
آلیاژهای تیتانیوم رده 2 و رده 7 میتوانند در موارد نگهداری از نیتریک اسید در غلظت های زیر 10% و یا بین 65% و 90% استفاده شوند. زیکرونیوم دارای پایداری بیشتری نسبت به تیتانیوم میباشد و میتواند در غلظت های 0% تا 65% و دماهای خیلی بالا، حتی تا 232 درجه هم استفاده شود، البته برای غلظت های بالای 70% در معرض تنش های ترک خوردگی خورنده قرار میگیرد. تانتالیوم برای تمامی غلظت ها و تا نقطه ی جوش اتمسفری نیتریک اسید پایدار است (تانتالیوم برای دماهای تا 315 درجه هم استفاده شده اند). نیتریک اسید دودزا، در غلظت های بالای 90%، رفتار متفاوتی نسبت به دیگر غلظت ها از خود نشان میدهد. آلیاژ های آلومینیوم A91100 و A95052 (و بسیاری دیگر) برای غلظت های بالای 80% در دمای اتاق و در دمای تا 43 درجه برای غلظت های بالای 93%، کارآمد هستند. فولاد ضدزنگ آستنیتی همراه با 5%-4% سیلیکون هم برای محلول نیتریک اسید با غلظت بیش از 90%، بکار گرفته میشود.
در صورت وجود کلراید ها و فلورایدهایی اضافی در محلول نیتریک اسید، بدلیل ایجاد حفرات، نرخ خوردگی افزایش می یابد.
ویژگی ها
- اکسید کننده قوی
- بسیار خورنده
- سمی
- دودزا
- در نمونه های خالص بی رنگ
- هادی خوب جریان الکتریسیته
- بوی تند و زننده
کاربردها
- تولید کود های کشاورزی
- تولید مواد منفجره
- صنایع رنگ رزی
- تولید انواع پلیمر ها
- جلوگیری از رشد باکتری
- نگهدارنده مواد غذایی
- تهیه و تولید تیزآب
- تمیزکاری و اسیدشویی